lektury
8. Wypisy z Pawłowskiego
(fragment z Janusz Krupiński,
Wzornictwo / design. Studium idei. ASP, Kraków, 1998)
Nieomal wszystkie ocalałe teksty Andrzeja Pawłowskiego zawiera tom
Inicjacje. Klimat dla przygotowania i
wydania go pojawił się dopiero po przedwczesnej śmierci Profesora. Za swego
życie Profesor wydał skromny, autorski wybór swych ważniejszych artykułów -
wydał go iście „domowym sumptem” (jednostronne kserokopie maszynopisu w układzie
książkowym, sklejane celem uzyskania dwustronnego „druku”, szyte, cięte
ręcznie), wydał w liczbie kilku egzemplarzy. Jest rzeczą zdumiewającą, że musiał
to robić sam i to w ten sposób – że przyszło mu żyć w tak „przyjaznym”
otoczeniu.
Polskie środowisko projektantów wzornictwa nieomal obywa się bez myśli, bez
dyskusji o swej dziedzinie, bez swych czasopism, bez wydawnictw o ambitniejszym
poziomie... Klimat dla namysłu, pogłębionej refleksji, dla sporu ideowego jest
żaden. Wypływają (a najczęściej przypływają) tylko hasła i okrzyki, mody i
trendy – i one uchodzą za poglądy.
Poniższe fragmenty dobieram i układam ze względu na dyskutowaną tu
kwestię „Czym jest wzornictwo?”. Cytuję za Andrzej Pawłowski,
Inicjacje. O sztuce, projektowaniu i
kształceniu projektantów, opracowanie i wybór materiałów Janusz Krupiński,
IWP Warszawa 1987, podaję także tytuł tekstu, z którego pochodzi dany fragment
oraz rok jego publikacji lub powstania (jeśli tekst nie był publikowany).
A. Przemysł, produkcja, produkt
Przemysł, według nich [zwolenników ekonomii liberalnej, która ulega
złudzeniu, że „co jest dobre dla świata interesu jest dobre dla społeczeństwa”],
jest po to, aby produkować, a nabywcy po to, aby kupować ... Tak jak kapitalizm
obciążył wzornictwo dogmatem produkowania przedmiotów, tak plastyka obciążyła
wzornictwo dogmatem formy, Wspólnym elementem obydwu dogmatów jest przedmiot,
bez którego nie możemy sobie wyobrazić „designu”. ... Dążąc do oswobodzenia
człowieka od ucisku przedmiotów-towarów, do „odprzedmiotowienia” przedmiotu,
„teoretyczny design” krytykuje praktykę z pozycji modelu idealnej przyszłości.
[I s. 27-28, Emancypacja
kształtowania przemysłowego, 1972]
Jeśli uznamy za główny cel projektowania zaspokojenie potrzeb
społecznych, to może się okazać, że pewne potrzeby mogą być zaspokojone innymi
sposobami aniżeli uruchomienie produkcji.
[I s. 20, O projektowaniu czyli
przyszłości, 1968]
Nietrafną, aczkolwiek stosunkowo najskuteczniej oddzielającą
projektowanie [wzornictwo? - J.K.] od kompetencji innych zawodów, wydaje się
także definicja Komisji Kształcenia ICSID, która mówi, że „...projektowanie form
przemysłowych [wzornictwa przemysłowego] zasadniczo zajmuje się relacją pomiędzy
produktami i systemami i użytkownikami”. Podejrzane w tej definicji wydaje się
to, że istnienie produktów traktuje się jak dogmat.
[I s. 19, O projektowaniu czyli
przyszłości, 1968]
Czasem projektant decyduje i powinien decydować o wstrzymaniu produkcji.
[I s. 20,
O projektowaniu czyli przyszłości,
1968]
...musimy produkować i możemy produkować z namysłem i pełną świadomością
celu, że będziemy w stanie zrewidować właściwości i funkcje wyrobów
przemysłowych.
[I s. 28, Emancypacja kształtowania
przemysłowego, 1972]
...nasza działalność jest składową systemu, który nazwałem systemem
przemysłowego optymalizowania rzeczywistości. Działalność poznawcza i praktyczna
w dziedzinie kształtowania [wzornictwa -J.K.] przemysłowego jest uzależniona od
działań tego systemu i działania te uzależnia.
[I s. 26; W systemie przemysłowego
optymalizowania rzeczywistości, 1978]
B. Projektowanie celów, potrzeb, wzorców działania, stosunków międzyludzkich...
...projektowane obiekty są zaledwie środkiem do realizacji pewnych
procesów [działań, aktywności], które ewentualnie awansują te obiekty do rangi
kulturotwórczej.
[I s. 22; Wypowiedź na konferencji...,
1977]
Projektanci powinni uznać, że projektowane przez nich urządzenia nie są
celem samym w sobie. Tworzą jedynie elementy inicjujące skomplikowane procesy
społeczne, których autorami są wszyscy biorący w nich udział...
[I s. 18; Projektowania aktywizujące,
1975]
...obiekty i urządzenia odgrywają jedynie rolę pomocniczą. Obmyślanie
życia powinno stać się sensem projektowania.
...projektowanie środowiska pracy jest przede wszystkim planowanie
stosunków międzyludzkich, planowaniem miejsca i czasu, w których kształtuje się
i uzewnętrznia stosunek pracującego do innych ludzi i do samego siebie.
[I s. 18; Projektowania aktywizujące,
1975]
Projektujemy przestrzeń, w której ludzie współżyją ze sobą, w której
kształtują swój stosunek do pracy, społeczeństwa, jego organizacji, państwa. Na
tym polega doniosłość naszej roboty.
[I s. 22; Wypowiedź na konferencji...,
1977]
Działania te są wyjęte spod kompetencji projektantów i wykonywane zbyt
często przez amatorów.
Pożądany zakres działania:
- Spostrzeżenie potrzeby
- Sformułowanie problemu
- Koncepcje rozwiązania problemu
- Przewidywanie skutków [...]
[I s. 21; Komunikat i „TERRA-1”,
1975]
Wymienione systemy
- system celów
- system wzorców, który stymuluje kierunek i sposób wprowadzenia zmiany
- system inicjacji, który jest generatorem zmiany
rozszerzają pole zainteresowań, a również zakres kształtowania
przemysłowego i powinny stanowić nowy aspekt już ugruntowanych działań
praktycznych, takich jak kształtowanie formy i kształtowanie postaci użytkowej
produktów.
[I 26; W systemie przemysłowego
optymalizowania rzeczywistości, 1978]
Wzornictwo przemysłowe, jako dziedzina zajmująca się kształtowaniem
wzorów działania i postępowania, może mieć poważny wpływ na zmianę, tworzenie, a
również na wybór przez jednostkę określonego systemu wartości.
Przed wzornictwem przemysłowym należy postawić wyraźne zadanie
aktywizacji działania ludzkiego, pomocy ludziom w odnajdywaniu celu życia.
[I 18, 19; Projektowania aktywizujące,
1975]
...zadaniem projektanta nie jest narzucanie społeczeństwu wzorców, ale
stymulowanie ich powstania.
[I s. 5; Autoreferat, 1983]
Kształtowanie własnych wzorców konsumpcyjnych, własnego stylu potrzeb i
ich zaspokojenia i stymulowanie modelu kulturowego danego społeczeństwa,
zgodnego z jego świadomością, siłami wytwórczymi, skłonny jestem uważać za
główny cel projektowania form przemysłowych.
Czym więc jest projektowanie? Jaki jest jego główny cel? Przypuszczalnie
możemy zaryzykować na razie stwierdzenie, że jest dziedziną twórczości zajmującą
się stosunkami między określoną przyczyną a skutkiem. Co więcej, jest racjonalna
działalnością, której wynikiem ma być konkretny skutek. Skutek ten zostaje w
procesie projektowania zaplanowany przez projektanta...
[I s. 20; O projektowaniu, czyli
przyszłości, 1968]
...projektowanie jest u nas najczęściej procesem podecyzyjnym. Zamiast
zgodnie z naturą swego działania koncentrować się na obmyślaniu zamiaru ...
zostaje sprowadzone do złagodzenia negatywnych skutków zamiaru już
konkretyzowanego ... zasadnicze decyzje są już podjęte, często przez ludzi nie
mających odpowiednich kwalifikacji do projektowania, a więc wyznaczania,
obmyślania i opracowywania zamiaru. W takim postępowaniu wynik przedsięwzięcia
jest już przesadzony ... Rola projektanta
ogranicza się do „wyrysowania” tego, co poniesiony ambicjami twórczymi
inwestor już wymyślił... [I s. 22;
Wypowiedź na konferencji..., 1977]
...”technical designer” i „problem solver”. W pierwszym przypadku jest to
projektant, który realizuje konkretne zadanie. W drugim - projektant, który sam
ustala cel w procesie projektowania, zgodnie z potrzebami społecznymi.
[I s. 23-24; Wypowiedź problemowa...,
1971]
...dana potrzeba może być zakwestionowana i podważona przez
projektanta...
[I s. 20; O projektowaniu czyli
przyszłości, 1968]
System inicjacji jest generatorem zmiany. Zazwyczaj jako generator
działań przyjmuje się „potrzebę”. Wszystkie znane mi procedury i schematy
morfologiczne operują pojęciem „potrzeba” i traktują jej generujące funkcje jako
aksjomat. Mechanizm inicjowania działania jest, albo bywa, bardziej
skomplikowany i obejmuje procesy poprzedzające powstanie potrzeby. System
inicjacji jest ściśle sprzężony z systemami celu i wzorców.
[I s. 26; W systemie przemysłowego
optymalizowania rzeczywistości, 1978]
C. Projektowanie wyglądu, projektowanie cech użytkowych. Definicje wzornictwa
plastycznego i wzornictwa przemysłowego
...kto w zespole projektującym określa cechy użytkowe produktu? Czyżby
były mniej istotne od pozostałych? ...
Projektant przemysłowy (U) rozpatruje czynniki ekonomiczne,
konstrukcyjne, technologiczne i plastyczne ze względu na użytkowanie:
U = ektp / u
Projektowanie postaci użytkowej produktów przemysłowych jest odrębnym
zawodem.
Projektant plastyk wymienione poprzednio czynniki rozpatruje z punktu
widzenia swojej profesji i zainteresowań, a więc plastyki.
[I s. 29-30; Emancypacja kształtowania
przemysłowego, 1972]
Projektowanie wyglądu
Koncepcje tę nazywaną również kształtowaniem, należy odróżnić od kierunku
nazwanego kształtowaniem przemysłowym. ... projektowanie wyglądu odpowiada
najbliżej „plastyce form przemysłowych”. Każdy wyrób ma wygląd, można go więc
zmieniać i projektować. ... Projektowanie wyglądu jest więc określeniem zespołu
zewnętrznych, wizualnych cech przedmiotów w intencji uczynienia ich wyjątkowymi,
wyróżniającymi się z innych, zwracającymi uwagę swoim wyglądem i wytwarzającym
stan emocji u oglądającego.
[I s. 35-36; Koncepcje wzornictwa
przemysłowego, 1973]
Koncepcja procesu eksploatacyjnego
Koncepcja polega na dodaniu do tradycyjnie uznanych czynników
projektowania: ekonomiki, konstrukcji, technologii (wytwarzania), wyglądu
(estetyki) jeszcze jednego czynnika, równie ważnego jak wymienione, a
mianowicie: użytkowania (eksploatacji). Koncepcja ta w konsekwencji zarysowuje
podział kompetencji poszczególnych specjalistów planujących nowy produkt: ...
- projektant plastyk [rozpatruje współzależności pomiędzy wspomnianymi
czynnikami] z punktu widzenia wyglądu i estetyki.
- projektant przemysłowy (industrial designer) głównie z punktu widzenia
wartości użytkowych (eksploatacji produktu). ... Koncepcja procesu eksploatacji
wprowadza pojęcie projektowania procesu użytkowego. W myśl tej koncepcji
projektowanie procesu użytkowego poprzedza projektowanie produktu, natomiast sam
produkt jest jedynie elementem służącym do realizacji tego procesu. Procesowi
użytkowemu przypisuje się zasadnicze znaczenie.
[I s. 40; Koncepcje wzornictwa
przemysłowego, 1973]
...kiedy tzw. wzornictwo przemysłowe gruntowało swoja specyfikę ...
określało ją jako nadawanie wyglądu produktom przemysłowym, a więc rzeczom. ...
Równocześnie próba rewizji [tej koncepcji] stanowiła szansę rozszerzenia zadań
wzornictwa przemysłowego do realizowania potrzeb społecznych rozumianych
szerzej, niż tylko jako potrzeby estetyczne zaspokajane przez wygląd produktu.
Stanowiła ... nadzieję na krystalizację nowego kierunku lub wręcz nowego zawodu,
którego specyfiką byłoby projektowanie struktury użytkowej produktów
przemysłowych.
Projektowanie struktury użytkowej traktuje produkt jedynie jako środek
służący do realizacji procesu użytkowego. O jego wartości stanowią zarówno
właściwości użytkownika, jak i produktu oraz warunki, w jakich proces ten
przebiega. Właściwości te są relacyjne, to znaczy, ze każda z nich uzależniona
jest od pozostałych i również je uzależnia. Cechy produktu są w procesie
projektowania korelowane, a stopień ich skorelowania stanowi o wartości
użytkowej danego produktu. Wyznacza możliwości realizacji procesu użytkowego.
Projektowanie struktury użytkowej zakłada podejście systemowe, zgodnie z którym
należy rozpatrywać poszczególne cechy produktu ze względu na inne, na relacje
między nimi a cechami użytkownika i na zmienność tych relacji.
W tym świetle rozpatrywanie cech estetycznych w izolacji od pozostałych i
odnoszenie ich jedynie do formy produktu i jego wyglądu jest anachroniczne, a
dopuszczalne tylko wtedy, gdy w jakimś produkcie, ze względu na jego funkcję,
cechy plastyczne miałyby być cechami dominującymi.
[I s. 44-45; Wygląd czy struktura
użytkowa, 1975]
Projektowanie procesów użytkowych - projektowanie postępowania, zespołu
czynności, ich kolejności, czasu trwania, wzajemnego położenia w czasie oraz
określanie potrzebnych dla realizacji procesu właściwych elementów (warunków,
urządzeń, materiałów itp.), tak aby postępowanie doprowadziło do pożądanego
skutku. Przez proces użytkowy należy rozumieć łącznie procesy eksploatacyjne i
imploatacyjne, a więc zarówno te, w których wykorzystujemy na przykład
urządzenia dla osiągnięcia zamierzonego skutku, jak również te, które związane
są z utrzymywaniem ich sprawności eksploatacyjnej.
[I s. 59; Słownik terminologiczny,
1976]
Przez twórczość w zakresie form przemysłowych rozumie się tworzenie
najbardziej racjonalnych warunków dla zabezpieczenia biologicznej i psychicznej
egzystencji człowieka oraz rozwoju kultury w warunkach cywilizacji przemysłowej,
której dynamika staje się powodem groźnego zachwiania równowagi między
cywilizacją a kulturą jej wykorzystania.
[I s. 47; Postęp i perspektywy wzornictwa
przemysłowego, 1965]
Głównym celem projektanta jest zabezpieczenie optymalnych warunków dla
biologicznej i psychicznej egzystencji człowieka i dla jego rozwoju zagrożonego
niekontrolowanym rozwojem cywilizacji techniczno-przemysłowej. W pierwszym
rzędzie polega to na stworzeniu takich warunków w sztucznym środowisku, które
dałyby każdemu członkowi społeczności poczucie celowości, porządku,
gospodarności...
[I s. 45; Człowiek – środowisko,
1969]
Wzornictwo przemysłowe - w szerszym rozumieniu - ogół działań poznawczych
zmierzających do poznania relacji między rozwojem techniki a potrzebami i
rzeczywistymi możliwościami ukierunkowania go dla rozwoju społecznego we
wszystkich przejawach Zycie; także wiedza, czyli uporządkowany, ogólnie dostępny
system uzasadnionych informacji o tych relacjach; również [wzornictwo
przemysłowe w węższym rozumieniu] ogół działań praktycznych zmierzających do
zaspokojenia potrzeb społecznych poprzez projektowanie wzorcowych własności
użytkowych produktów i ich systemów oraz procesów użytkowych realizowanych
przemysłowo; także całość wiedzy praktycznej, czyli uporządkowany zbiór reguł
służących do tego celu.
[I s. 59; Słownik terminologiczny,
1976]
|